Het Kasboek van de dominee
	Een uitgave van de Historische Kring Losser geschreve door Frans Jacobs
	Uitgegeven op 30 okt 2017 te koop via
	http://www.historischekringlosser.nl/bestellingen/boekwinkel.html#kasboekdominee
	In het Rijksarchief (HCO) in Zwolle wordt het oudste gedeelte van het archief van de Hervormde Gemeente Losser bewaard. Daarin bevinden zich drie handschriften die in de titel “kercken reecken boock” vermelden. Alle drie de boeken[1] bevatten rekeningen uit de periode na 1678. Eigenlijk zijn ze geen van allen het eerste of oudste boek want op de titelpagina van twee van de boeken staat vermeld dat “het voorgaande boek is van de erfgen. Froon an de Hr. Pastor Henr. Keller niet overhandreikt”. De dominees moesten een financiële administratie met alle inkomsten en uitgaven bijhouden.
	Dat er een ouder boek moet hebben bestaan, dat bijgehouden is door dominee Theodorus Froon kunnen we ook afleiden uit het feit dat voor het jaar 1677 het batig saldo van de kerk 13 gulden en 8 stuivers was. Maar dit vermoedelijk echt oudste rekenboek is niet meer te achterhalen. We weten dus pas vanaf 1678 hoe het gesteld was met de financiën van de protestantse gemeente in Losser.
	Dat is extra jammer omdat, na de grote brand van Losser in 1665 de kerk weer opgebouwd moest worden en meer dan 200 jaar later ontstaat er discussie tussen de protestanten en katholieken over hoe en door wie dat allemaal betaald is.
	Het “oudste” rekenboek (inv. 310) beslaat de jaren 1678 tot 1689.Het telt 45 bladen in kwarto formaat. Het hele boek is geschreven door dezelfde hand, namelijk die van dominee Henricus Froon, die zijn vader Theodorus in 1676 was opgevolgd. Het is op de oude wijze genummerd: alleen de rechter pagina’s zijn genummerd . We spreken dan bijvoorbeeld van folio 23 recto, de achterzijde van het blad is dan folio 23 verso.
	Uit latere aantekeningen blijkt dat de weduwe van dominee Henricus Froon, Aleida Kerkhof, dit boek in 1696 heeft meegenomen naar Winterswijk en pas nadat de kerk gedreigd had een obligatie aan haar niet terug te betalen, het teruggaf (1706) 14. Later, in 1710, zijn gemeenteleden nog eens vanuit Losser naar Winterswijk gereden om nog andere kerkelijke stukken op te halen, maar de weduwe was niet bereid die af te staan.27
	Het tweede boek (inv. 311) bevat veel meer bladzijden. Tot folio 143 wordt de oude nummerwijze gebruikt (recto/verso) maar daarna worden de pagina’s afzonderlijk genummerd van 144 tot en met 295. Tot pagina 187 is het boek gebruikt om de inkomsten en uitgaven te administreren. Het eerste gedeelte lijkt van de hand van dominee Henricus Froon. Er staat vermeld dat het oudste boek hierin is overgeschreven. Waarom het is overgeschreven is niet duidelijk. Wel is duidelijk dat voor de jaren 1696 en 1697 de koster Derk Froon, op verzoek van de kerkmeesters[1], de financiële zaken voor zijn oude broer waarneemt.20
	Maar vanaf 1697 wordt het boek bijgehouden door de nieuwe dominee Henricus Keller. In 1750 verandert het handschrift plotseling. Duidelijk is dat vanaf dat jaar de zoon en opvolger van Henricus, Joan Keller de boeken bijhoudt.
	Vervelend is soms dat de latere dominee Jan Hendrik Hulsken gemeend heeft, uit zuinigheids-overwegingen, iedere snipper onbeschreven papier in dit boek  te moeten gebruiken voor zijn eigen, latere, aantekeningen ! Soms schreef hij zelfs over bestaande teksten heen. Dat maakt het er niet makkelijker op om het boek te lezen. Maar wel veel interessanter!
	Daarnaast is er in Zwolle ook nog een afschrift van drie kerkenrekenboeken die door Drees van Bentheim in 1809 zijn afgeschreven (inv. 312). De reden om de kerkenboeken nogmaals over te schrijven was gelegen in het feit dat de katholieken in 1809 betwistten dat de kerkelijke goederen de gereformeerden toebehoorden. Om hun argumenten te staven wilden zij afschriften van het financiële kerkarchief. In het laatste hoofdstuk komen we hier uitgebreid op terug.
	Concordantie op en inventaris van drie kerken-rekenboeken van Losser
	http://bronnen.historischekringlosser.nl
	Verantwoording.
	Het overgrote deel van het bronnenmateriaal bestaat uit de drie kerkenrekenboeken en, voor zover het de verdeling van de kerkelijke bezittingen betreft, uit archiefstukken van de H. Maria Geboortekerk en de Hervormde gemeente Losser. De voetnoten die in de tekst staan zijn ofwel verduidelijkingen/uitbreidingen dan wel verwijzingen naar bronnen anders dan de hierboven genoemde.
	Van alle hier genoemde bronnen zijn foto’s gemaakt, die hier via de website van de Historische Kring Losser terug te vinden zijn: http://bronnen.historischekringlosser.nl. Om het leesgemak te bevorderen is niet iedere keer naar de vindplaats in rekenboek of het betreffende archiefstuk verwezen  maar wordt verwezen naar ‘series’ waarin de betreffende informatie te vinden is. Een complete lijst van alle bijna 1500 foto’s zou veel te lang worden. Soms zijn er vele pagina’s met vrijwel dezelfde inkomsten en uitgaven. Daarom is er voor gekozen om in opvolgende ‘series’ te werken. Als er een serie is van vrijwel identieke inkomsten en uitgaven, zonder speciale onderwerpen,  dan worden steeds alleen de eerste en laatste foto’s van de serie vermeld. De foto’s van archiefstukken zijn ook in bundels samengevat. De verwijzingsnummers in de tekst corresponderen naar het nummer van de serie resp. de archiefbundel.
	In het HCO rijksarchief in Zwolle worden drie handschriften bewaard die kerken-rekenboeken zijn van de gereformeerde kerk in Losser. De inventarisnummers zijn 310 (‘het oudste’), 311 (‘het eerste’) en 312 (‘kopie van de drie’).
	Inv.nr. 310 beslaat de periode 1678 tot 1689.
	Inv.nr. 311 beslaat de periode 1678 tot 1757.
	Inv.nr. 312 beslaat de periode 1678 tot 1809.
	Inv.nr. 310 is geheel overgeschreven in inv.nr 311, maar dit laatste bevat (ook voor de periode 1678-1689) nog extra aantekeningen, veelal pas na 1808 ingeschreven door dominee J.H. Hulsken. Inv.nr. 312 is een kopie die in 1809 is geschreven en ontbeert weer veel van de extra aantekeningen uit inv. 311.Wat wel prettig is, is dat dit handschrift veel makkelijker leesbaar is.
	In 2016 zijn alle drie de handschriften gedigitaliseerd en nu dus in de vorm van foto’s beschikbaar. De nummering van de foto’s is als volgt:
	Inv.nr. 310 van SDC 15932 tot en met SDC15977 (46 foto’s).
	Inv nr. 311 van SDC 15702 tot en met SDC15931 (230 foto’s).
	Inv nr. 312 van SDC 15000 tot en met SDC 15698 (699 foto’s).
	Wie serieus onderzoek wil doen naar de inhoud van de drie handschriften zal ze onderling willen vergelijken. Maar aan de aantallen foto’s is al af te zien dat bijvoorbeeld de 40ste foto van ieder van de drie handschriften niet dezelfde inhoud betreft.
	Zo is bijvoorbeeld op foto 10 van inv. 310 (SDC15942) te lezen dat de kerk heeft bijgedragen aan het loskopen van slaven (van Barbarijse zeerovers) in Algiers. Diezelfde informatie is terug te vinden op foto 16 (SDC15718) van inv. 311 en op foto 23 (SDC15023 ) van inv. 312.
	Inv. 310
	SDC15942
	Inv. 311
	SDC15718
	Inv. 312
	SDC15023
	Daarom is een concordantie van de kerkenrekenboeken opgesteld.
	Op het Concordantie Pagina  is in de serie 2  dus te lezen dat deze drie foto’s aangeduid met hun SDC nummers dezelfde informatie bevatten. (Omdat we niet uit kunnen gaan van folio of pagina nummers (die ontbreken vaak) gebruiken we de SDC nummers van de foto’s)
	Wat die informatie is wordt aangegeven in de kolom onder het hoofdje inventaris. Daarbij gaat het meestal om een periode van de jaarrekeningen. Maar als er specifieke, interessante onderwerpen aan de orde komen worden die apart vermeld.
	Tussen de serienummers van de foto’s en de inventaris is een kolom waarin de nummers van de verwijzingen in de tekst van het boek. Deze verwijzingen zijn numeriek geordend in deze concordantie met als gevolg dat zij in de tekst niet op volgorde staan. Wie in de tekst een verwijzing (niet te verwarren met voetnoten, die staan onderaan de bladzijde) wil onderzoeken kan dan gebruik maken van deze concordantie om de passage in de rekenboeken op te zoeken.
	Vanaf SDC15875 is er geen concordantie meer. Inv. 311 gaat over in aantekeningen door ds. Hulsken en inv. 312 gaat door als kasboek voor de jaren 1757-1809.