|
|
|
|
|
Het Kasboek van de dominee |
|
|
|
|
|
|
|
Een uitgave van de Historische
Kring Losser geschreve door Frans Jacobs |
|
|
|
|
|
|
|
Uitgegeven op 30 okt 2017 te
koop via |
|
|
|
http://www.historischekringlosser.nl/bestellingen/boekwinkel.html#kasboekdominee |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
In het
Rijksarchief (HCO) in Zwolle wordt het oudste gedeelte van het archief van de
Hervormde Gemeente Losser bewaard. Daarin bevinden zich drie handschriften
die in de titel “kercken reecken boock” vermelden. Alle drie de boeken[1] bevatten rekeningen uit de
periode na 1678. Eigenlijk zijn ze geen van allen het eerste of oudste boek
want op de titelpagina van twee van de boeken staat vermeld dat “het
voorgaande boek is van de erfgen. Froon an de Hr. Pastor Henr. Keller niet
overhandreikt”. De dominees moesten een financiële administratie met alle
inkomsten en uitgaven bijhouden. |
|
|
|
Dat er een ouder boek moet
hebben bestaan, dat bijgehouden is door dominee Theodorus Froon kunnen we ook
afleiden uit het feit dat voor het jaar 1677 het batig saldo van de kerk 13
gulden en 8 stuivers was. Maar dit vermoedelijk echt oudste rekenboek is niet
meer te achterhalen. We weten dus pas vanaf 1678 hoe het gesteld was met de
financiën van de protestantse gemeente in Losser. |
|
|
|
Dat is extra jammer omdat, na de
grote brand van Losser in 1665 de kerk weer opgebouwd moest worden en meer
dan 200 jaar later ontstaat er discussie tussen de protestanten en
katholieken over hoe en door wie dat allemaal betaald is. |
|
|
|
|
|
|
|
Het “oudste”
rekenboek (inv. 310) beslaat de jaren 1678 tot
1689.Het telt 45 bladen in kwarto formaat. Het hele boek is geschreven door
dezelfde hand, namelijk die van dominee Henricus Froon, die zijn vader
Theodorus in 1676 was opgevolgd. Het is op de oude wijze genummerd: alleen de
rechter pagina’s zijn genummerd . We spreken dan bijvoorbeeld van folio 23
recto, de achterzijde van het blad is dan folio 23 verso. |
|
|
|
Uit latere aantekeningen blijkt
dat de weduwe van dominee Henricus Froon, Aleida Kerkhof, dit boek in 1696
heeft meegenomen naar Winterswijk en pas nadat de kerk gedreigd had een
obligatie aan haar niet terug te betalen, het teruggaf (1706) 14. Later, in 1710, zijn
gemeenteleden nog eens vanuit Losser naar Winterswijk gereden om nog andere
kerkelijke stukken op te halen, maar de weduwe was niet bereid die af te
staan.27 |
|
|
|
|
|
|
Het tweede
boek (inv. 311) bevat veel meer bladzijden. Tot
folio 143 wordt de oude nummerwijze gebruikt (recto/verso) maar daarna worden
de pagina’s afzonderlijk genummerd van 144 tot en met 295. Tot pagina 187 is
het boek gebruikt om de inkomsten en uitgaven te administreren. Het eerste
gedeelte lijkt van de hand van dominee Henricus Froon. Er staat vermeld dat
het oudste boek hierin is overgeschreven. Waarom het is overgeschreven is
niet duidelijk. Wel is duidelijk dat voor de jaren 1696 en 1697 de koster
Derk Froon, op verzoek van de kerkmeesters[1], de financiële zaken voor zijn
oude broer waarneemt.20 |
|
|
|
Maar vanaf 1697 wordt het boek
bijgehouden door de nieuwe dominee Henricus Keller. In 1750 verandert het
handschrift plotseling. Duidelijk is dat vanaf dat jaar de zoon en opvolger
van Henricus, Joan Keller de boeken bijhoudt. |
|
|
|
|
|
|
|
Vervelend is soms dat de latere
dominee Jan Hendrik Hulsken gemeend heeft, uit zuinigheids-overwegingen,
iedere snipper onbeschreven papier in dit boek te moeten gebruiken voor zijn eigen,
latere, aantekeningen ! Soms schreef hij zelfs over bestaande teksten heen.
Dat maakt het er niet makkelijker op om het boek te lezen. Maar wel veel
interessanter! |
|
|
|
Daarnaast is er in Zwolle ook
nog een afschrift van drie kerkenrekenboeken die door
Drees van Bentheim in 1809 zijn afgeschreven (inv. 312). De reden om de kerkenboeken nogmaals over te schrijven was
gelegen in het feit dat de katholieken in 1809 betwistten dat de kerkelijke
goederen de gereformeerden toebehoorden. Om hun argumenten te staven wilden
zij afschriften van het financiële kerkarchief. In het laatste hoofdstuk
komen we hier uitgebreid op terug. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Concordantie op en inventaris
van drie kerken-rekenboeken van Losser |
|
|
|
|
|
|
|
http://bronnen.historischekringlosser.nl |
|
|
|
|
|
|
|
Verantwoording. |
|
|
|
Het overgrote deel van het
bronnenmateriaal bestaat uit de drie kerkenrekenboeken en, voor zover het de
verdeling van de kerkelijke bezittingen betreft, uit archiefstukken van de H.
Maria Geboortekerk en de Hervormde gemeente Losser. De voetnoten die in de
tekst staan zijn ofwel verduidelijkingen/uitbreidingen dan wel verwijzingen
naar bronnen anders dan de hierboven genoemde. |
|
|
|
Van alle hier genoemde bronnen
zijn foto’s gemaakt, die hier via de website van de Historische Kring Losser
terug te vinden zijn: http://bronnen.historischekringlosser.nl.
Om het leesgemak te bevorderen is niet iedere keer naar de vindplaats in rekenboek
of het betreffende archiefstuk verwezen
maar wordt verwezen naar ‘series’ waarin de betreffende informatie te
vinden is.
Een complete lijst van alle bijna 1500 foto’s zou veel te lang worden. Soms
zijn er vele pagina’s met vrijwel dezelfde inkomsten en uitgaven. Daarom is
er voor gekozen om in opvolgende ‘series’ te werken. Als er een serie is van
vrijwel identieke inkomsten en uitgaven, zonder speciale onderwerpen, dan worden steeds alleen de eerste en
laatste foto’s van de serie vermeld. De foto’s van archiefstukken zijn ook in
bundels samengevat.
De verwijzingsnummers in de tekst corresponderen naar
het nummer van de serie resp. de archiefbundel. |
|
|
|
In het HCO rijksarchief in
Zwolle worden drie handschriften bewaard die kerken-rekenboeken zijn van de
gereformeerde kerk in Losser. De inventarisnummers zijn 310 (‘het oudste’),
311 (‘het eerste’) en 312 (‘kopie van de drie’). |
|
|
|
|
|
|
|
Inv.nr. 310 beslaat de periode
1678 tot 1689. |
|
|
|
Inv.nr. 311 beslaat de periode
1678 tot 1757. |
|
|
|
Inv.nr. 312 beslaat de periode
1678 tot 1809. |
|
|
|
|
|
|
|
Inv.nr. 310 is geheel
overgeschreven in inv.nr 311, maar dit laatste bevat (ook voor de periode
1678-1689) nog extra aantekeningen, veelal pas na 1808 ingeschreven door
dominee J.H. Hulsken.
Inv.nr. 312 is een kopie die in 1809 is geschreven en ontbeert weer veel
van de extra aantekeningen uit inv. 311.Wat wel prettig is, is dat dit
handschrift veel makkelijker leesbaar is. |
|
|
|
|
|
|
|
In 2016 zijn alle drie de
handschriften gedigitaliseerd en nu dus in de vorm van foto’s beschikbaar. De
nummering van de foto’s is als volgt: |
|
|
Inv.nr. 310 van SDC 15932 tot en
met SDC15977 (46 foto’s). |
|
|
|
Inv nr. 311 van SDC 15702 tot en
met SDC15931 (230 foto’s). |
|
|
|
Inv nr. 312 van SDC 15000 tot en
met SDC 15698 (699 foto’s). |
|
|
|
Wie serieus onderzoek wil doen
naar de inhoud van de drie handschriften zal ze onderling willen vergelijken.
Maar aan de aantallen foto’s is al af te zien dat bijvoorbeeld de 40ste foto van ieder van de
drie handschriften niet dezelfde inhoud betreft. |
|
|
|
Zo is bijvoorbeeld op foto 10
van inv. 310 (SDC15942) te lezen dat de kerk heeft bijgedragen aan het
loskopen van slaven (van Barbarijse zeerovers) in Algiers. Diezelfde
informatie is terug te vinden op foto 16 (SDC15718) van inv. 311 en op foto 23 (SDC15023 ) van inv. 312. |
|
|
|
|
|
|
|
Inv. 310 |
|
|
|
SDC15942 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Inv. 311 |
|
|
|
SDC15718 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
SDC15023 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Daarom
is een concordantie van de
kerkenrekenboeken opgesteld. |
|
|
|
|
Op het Concordantie
Pagina is in de serie
2 dus te lezen dat deze drie foto’s aangeduid met hun SDC nummers
dezelfde informatie bevatten. (Omdat we niet uit kunnen gaan van folio of
pagina nummers (die ontbreken vaak) gebruiken we de SDC nummers van de
foto’s) |
|
|
|
Wat die informatie is wordt
aangegeven in de kolom onder het hoofdje inventaris. Daarbij gaat het meestal om een periode van de
jaarrekeningen. Maar als er specifieke, interessante onderwerpen aan de orde
komen worden die apart vermeld. |
|
|
|
Tussen de serienummers van de
foto’s en de inventaris is een kolom waarin de nummers van de verwijzingen in de tekst van het
boek. Deze verwijzingen zijn numeriek geordend in deze concordantie met als
gevolg dat zij in de tekst niet op volgorde staan. Wie in de tekst een verwijzing (niet te
verwarren met voetnoten, die staan onderaan de bladzijde) wil onderzoeken kan
dan gebruik maken van deze concordantie om de passage in de rekenboeken op te
zoeken. |
|
|
|
|
|
|
|
Vanaf SDC15875 is er geen
concordantie meer. Inv. 311 gaat over in aantekeningen door ds. Hulsken en
inv. 312 gaat door als kasboek voor de jaren 1757-1809. |
|
|
|
|
|
|